درباره‌ی «درباره‌ی عکاسی»

اگر سوزان سانتاگ در عصر اینستاگرام می‌زیست درمی‌یافت که به مدد رسانه‌ی مجازی، آن‌چه را او تأثیر اصلی عکاسی در «منقلب کردن جهان به هیأت یک فروشگاه بزرگ که در آن هر موضوعی به کالایی مصرف‌پذیر تنزل یافته یا به موردی برای ستایش زیبایی‌شناختی ارتقا پیدا می‌کند» می‌دانست، اکنون به کارکرد اصلی عکاسی تبدیل شده است. مدت‌هاست که می‌خواستم یادداشتی درباره‌ی کتاب «درباره‌ی عکاسی» بنویسم. اما گرفتن عکسی از کتاب «درباره‌ی عکاسی» برای همراهی با متنی درباره‌ی آن، به نظرم گرفتار شدن در سلسله‌ای از تناقضات فرمی و محتوایی می‌آمد: عکسی در همراهی با یادداشتی درباره‌ی «درباره‌ی عکاسی» و یا شرحی درباره‌ی عکسی از کتاب «درباره‌ی عکاسی». 

حقیقت این است که گرفتن عکسی برای یادداشت‌هایی درباره‌ی کتاب‌ها همیشه درگیر تناقضم می‌کند. این‌جا بر عکس آن‌چه که والتر بنیامین در همین کتاب از عکاسان می‌خواهد، به این معنا که با نوشتن شرحی بر یک عکس (Caption) آن را از دستبرد ویژگی‌های بابِ روز رهانیده و عکاسی را از تبدیل حقایق به موضوعاتی [صرفاً] برای لذت بازدارند، عکاسی به هدف همراهی با یک شرح، موضوع شرح را -همچون موضوع خود- به کالایی مصرفی با گرایش لذت‌جویی تبدیل و آن‌طور که سانتاگ می‌گوید مخاطب را به توریستِ واقعیت تبدیل می‌کند. این شاید ناشی از تفاوت کارکردی دو مدیومِ نگارش و عکاسی باشد که با ظهور اینستاگرام، رسانه‌ای برای نمایشِ مجازی زندگی، و پر‌رنگ‌تر شدن وجه نمایشی و تبلیغاتی عکاسی، بیش از پیش به سمت و سوی تناقض پیش می‌رود. کتاب‌ها حالا در اینستاگرام، به هدف نمایش یا تبلیغات، همچون کالایی مصرفی و اغلب اوقات همراه با عناصر زیبایی‌شناختیِ بی‌ربط یا متناقض، موضوع عکس‌هایی می‌شوند که هدفی جز ایجاد لذت فرمی ندارند. به قولِ سانتاگ، «در یک جامعه‌ی مصرف‌گرا، حتی عکس‌‌هایی که با بهترین نیات گرفته شده و با شرحِ مناسب نیز همراه گشته اند، نهایتاً به کشف زیبایی می‌انجامند.» و منظورش این است که گرایش زیبایی‌شناختیِ عکاسی به حدی است که موضوع خود را – هر چه که باشد، خواه کودکان استثمارشده در مزارع و معادن و کارخانه‌ها، خواه راهبی بودایی که در آتش می‌سوزد و خواه کتابی درباره‌ی تأثیرِ عکاسی در تبدیل واقعیت به موضوعات نمایشی –پشت سر گذاشته و به امر نمایشی تنزل می‌دهد. زیرا دوربین این توانایی را دارد که واقعیت را به موضوعی سرگرم‎کننده و لذت‌بخش و در یک کلام صرفاً تماشایی استحاله کند. نوشتن درباره‌ی این کتاب همراه با عکسی برای نمایش آن در اینستاگرام، همزمان متناقض‌نما و برای اشاره به این تناقض ضروری است: عکس‌ها و کتاب‌ها: اولی ناگزیر نگاه انسان مدرن را به زندگی و جهان تغییر داده‌است. دومی تلاش می‌کند به حقیقت زندگی و جهان (و در مورد کتابِ سانتاگ، تأثیر عکاسی بر استحاله‌ی این حقیقت و تحولات فرهنگی و جامعه‌شناختی‌ ناشی از  آن) اشاره کند.